Қазақтың көне және заманауи кілемдері, Қазақстанның өрнекті байлығы болып табылады. Қазақстанда кілем тоқудың терең тарихи тамыры бар. Оны негізінен әйелдер жасаған.
80 бірліктен тұратын кілемдердің бірегей топтамасы қазақ халық кілемін тоқу өнерінің ерекше топтамасы болып табылады. Оған елде дәстүрлі түрде дамыған кілемдердің барлық түрлері кіреді. Ол эстетикалық канон ғасырлар бойы жалғасып келеді. Бүгінгі күнге дейін кілемнің екі түрі – түкті (түкті кілем) және түксіз (тақыр кілем) бар. Түксіз кілемдер негізінен тік станокта өрнектеп тоқу әдісімен тоқылған. Кілемнің ою-өрнектерінде зооморфтық өрнектер, тұрмыстық заттардың белгілері, геометриялық мүсіндер басым; кейде өсімдік үлгілері де кездеседі.
Түкті кілемдерді өндіруде әдетте көлденең станоктар пайдаланылады, алайда, Қазақстанның қазіргі Жамбыл облысы аумағында тік станоктар қолданылған. Түкті кілемдер бір жарым немесе екі түйіннен тұратын жіппен тоқылған, оларды тарақпен мықтап "шегелеп" (бекітіп), түйіндердің жоғарғы жағын қайшымен кесіп тастайды. Әдетте, олардың декоры орталық өрістен және оны екі немесе одан да көп жиектермен көмкеретін жиектемеден тұрады. Орталық өріске қосымша өрнектері бар геометриялық розеткалар орналастырылады. Осы канондық шешім барысында қолөнершілердің қиялы шексіз дамыды, өрнектердің алуан түрлілігі, оларды орналастыру, түстерді қолдану шеберлердің таңдауы мен қалауына орай өзгеріп отырады.
Кілем жасаудағы әр түрлі көркемдік әдістер ішінде әр түрлі шебердің бұйымдарында үнемі қайталанатын өрнегі бар "араби-кілем" типті түксіз кілемдерді бөлек ажыратуға болады. Кілемнің бұл түрінің шығу тегін анықтау қиын. Ішінде өрнектелген толтырғыштары бар жиі тор түрінде сәндік композициясы бар кілемдер бар. Бұл әдіс түркімендік кілем тоқуда қолданылады, бұл жағдайда ғасырлар бойы қатар өмір сүрген қазақ халқы мен түркімендер арасындағы мәдени алмасу туралы айтуға болады. Ескі кілемдердің негізі мен жіптерінде көбінде қой мен түйе жүні, өсімдік-минералды бояғыштары қолданылған, кейінірек бұл материалдар қолжетімді және арзан бола бастады. Негізінде мақта жіптері қолданылды, қой жүнінен жасалған жіптер, органикалық бояғыштар анилинмен ауыстырылды. Қазақ кілемдерінің көркемдік-эстетикалық шешімдерінде дәстүрлі түрде геометриялық өрнектер басым, зооморфтық мотивтер негізінен стильдеу мен геометриялауға ұшыраған. Халық шеберлерінің бұйымдарында жиі кездесетін Күн шеңбері, әлемдік тау, крест, спираль, өмір ағашы, ромб, шаршы және т.б. ғаламның үйлесімділігі мен кемелдігін бейнелейтін ежелгі нанымдар мен космогониялық мифтердің жаңғырығы сақталған. Қазақ ою-өрнегінде өсімдік мотивтері ежелден болған және құнарлылық түсінігімен бұрыннан байланыста еді. Кейінірек тоқылған кілемдерде халық қолөнершілері басқа халықтармен мәдени өзара әрекеттесу және ауылшаруашылық, бау-бақша дәстүрлерінің таралуы нәтижесінде пайда болған түрлі гүлді-өсімдікті элементтерді қолданған. 20 ғасырдың 70-жылдарынан бастап аққулардың, құстардың, қошқарлардың, тау ешкілерінің, жолбарыстардың және т.б. бейнелері, реалистік мотивтер енгізіле бастаған.
60-шы және одан кейінгі жылдарда адам есімдері мен туған жылдары жазылып, тоқылған кілемдерді кездестіруге болады. Сол кездегі қолөнершілердің айтуынша, бұл маңызды оқиғаға, үйлену тойына немесе баланың туылуына байланысты осындай өнімді арнағандардың есімдері болуы мүмкін. Кейбір жағдайларда бұл өнімді шығарған шебердің де аты болған. Бұрынғы уақытта қыздар көбінесе өздеріне жасау даярлап, кілемдер, баулар мен басқұрлар тоқып, түрлі-түсті киіздер мен текеметтер жасаған. Қызылорда облысында қолөнершілердің үрім-бұтақтары тұтастай бір ауылда тұрып, өмір сүрген. Олардың өнімдері жоғары бағаланды. ХХ ғасырдың аяғында бұл дәстүр біртіндеп жойылды.
Бұл топтамада Қызылорда облысынан алынған 54 түкті кілем және 7 түксіз кілем, Түркістан облысынан алынған 5 түкті кілем және 4 түксіз кілем бар.
Қазіргі уақытта қолмен кілем тоқу іс жүзінде дамымаған. Сондықтан қазақтың кілем тоқу өнерін тұтас ұлттық көркем-мәдени құбылыс ретінде көрсететін бұл топтаманың айрықша маңызы бар.
